Polskie salem. Śladami czarownic na ziemiach polskich

28-10-2024

Polowania na czarownice, choć kojarzone głównie z Salem, miały swoje dramatyczne epizody także na ziemiach polskich. W miejscowościach takich jak Doruchów i Łysa Góra jeszcze kilka wieków temu płonęły stosy, a kobiety oskarżane o czary poddawano brutalnym torturom.

Między XV a XVIII wiekiem w polskiej tradycji ludowej czarownice postrzegano jako osoby obdarzone niezwykłymi, nadprzyrodzonymi mocami, które mogły zarówno szkodzić, jak i pomagać. Z jednej strony uważano je za posiadaczki wiedzy o ziołach i tajemniczych rytuałach, z drugiej – często oskarżano o sprowadzanie klęsk, chorób i nieszczęść. Mieszkańcy średniowiecznych miast i wiosek byli głęboko religijni i uważali, że ich życie i los są zależne od woli Boga. Połączenie religijnych obaw przed herezją, społecznych i politycznych napięć oraz lęku przed diabłem doprowadziło do fali prześladowań i tortur, w wyniku których setki kobiet straciły życie na stosach.

Doruchów – polskie Salem

Jednym z najbardziej tragicznych wydarzeń związanych z polowaniami na czarownice na ziemiach polskich było spalenie czternastu kobiet oskarżonych o czary w Doruchowie w 1775 roku. Doruchów to wieś położona w Wielkopolsce, niedaleko Ostrzeszowa. Oskarżenia o czary zaczęły się od rzekomej choroby żony miejscowego dziedzica, Teodora Sadowskiego. Według miejskich legend wszystko rozpoczęło się od bólu palca i kołtunów we włosach, które przypisano magicznym praktykom. Pojawiły się podejrzenia, że to mieszkanki okolicznych wsi przyczyniły się do tych objawów za pomocą czarów.

Wkrótce wskazano czternaście kobiet, które oskarżono o stosowanie czarnej magii. Poddano je licznym torturom, w tym próbom wody, żelaza i poszukiwania znamienia. Trzy z kobiet zmarły podczas tortur, a pozostałe wciągnięto na kilkumetrowy stos, gdzie spłonęły żywcem. Historia czarownic z Doruchowa została po raz pierwszy opisana w 1835 roku. Autorem wspomnień miał być anonimowy, naoczny świadek tortur spalenia kobiet. Był to jeden z ostatnich legalnych procesów o czary w Polsce i zarazem najbardziej znany.

Ostatnia czarownica z Reszla

W nocy z 16 na 17 września 1807 roku Barbara Zdunk - urodzona niedaleko Bartoszyc w rodzinie w chłopskiej, miała podłożyć ogień w Reszlu, co – jak mówiono – było zemstą na dużo młodszym kochanku imieniem Jakob (inna wersja mówi, że Barbara podpaliła miasteczko po śmierci swego kochanka). W czasie pożaru zginęło dwoje ludzi. Śledztwo wykazało, że to Zdunk jest odpowiedzialna za podłożenie ognia. Kobieta została aresztowana. Oskarżono ją o wywołanie pożaru przy pomocy czarów. Sąd miejski skazał ją na spalenie na stosie.

Łysa Góra – sabat Czarownic

Legenda głosi, że na Łysej Górze spotykały się czarownice. W ciągu dnia wyglądały jak zwykłe kobiety, nocą przeobrażały się w czarownice. Ich atrybutem była miotła, na której przylatywały na szczyt góry i tam odprawiały swoje tajemne czary. Sabat czarownic kończył się wraz z pianiem koguta, wczesnym rankiem. Obecnie tradycja ta wciąż jest żywa. Na pamiątkę dawnych czasów organizowane są m.in. zloty czarownic.

tekst: Beata Rumińska