Magdalena Abakanowicz – artystka totalna, która nie bała się eksperymentować z nowymi formami sztuki. Indywidualistka i bezkompromisowa twórczyni, która szturmem trafiła do grona najbardziej rozpoznawalnych, światowych rzeźbiarek. Jej prace podbijają świat i zachwycają swoją oryginalną formą (niedawno pisaliśmy o spektakularnej wystawie w Tate Modern). Jej najważniejszym artystycznym dokonaniem stały się abakany – przestrzenne tkaniny powstałe na początku lat 60., które weszły do świata sztuki, tworząc swój własny, indywidualny charakter. Wykonane z sizalowego włókna i przedstawione w kolorach ziemi mocno oddziałują na nasze zmysły. Przerażają swoimi wyglądem i nie pozwalają odbiorcom przejść obok nich obojętnie. Abakanowicz mówiła, że tworzy anty rzeźby, które mają stać się przestrzenią kontemplacji. Samodzielne twory, które pobudzają nasze myślenie.
Twórczość Abakanowicz z pewnością nie realizuje hasła l'art pour l'art (pol. sztuka dla sztuki) popularyzowanego swego czasu przez twórców światowego modernizmu. Abakany to dzieła zaangażowane społecznie, które podejmują się tematyki zagubienia człowieka we wszechobecnym nadmiarze i nawiązują do psychologicznego aspektu zjawiska tłumu. I właśnie „Tłum” – tak nazywa się najbardziej znana praca polskiej artystki. Człowiek jest w niej jedynie anonimową postacią, która zatraciła własną tożsamość (a może wcale nie ukształtowała?). Człowiek w tytułowym tłumie jest jednostką nijaką, pozbawioną treści i wyrazu. Twórczość Abakanowicz zmusza nas do refleksji nad charakterystyką zbiorowości i poczucia grupowej przynależności. Ludzka masa będąca symbolem zagubienia i jednostkowej słabości. Abakany ukazują człowieka jako istotę bezmyślną, która zostaje całkowicie pochłonięta przez zbiorowość.
„Formy, które określam również jako Głowy, odnoszą się do moich obaw, że przekraczając szybkość swojego biologicznego rytmu, człowiek traci zdolność medytacji. Odczuwam lęk wobec cierpień spowodowanych sztucznym środowiskiem i nieustannym napięciem nerwów”, podkreślała artystka.
Niecodzienne ukazanie sztuki współczesnej ma aktualnie miejsce w Bibliotece Królewskiej w Warszawie – jedynym obiekcie wchodzącym w skład kompleksu Zamku Królewskiego, który nie został zniszczony w czasie II wojny światowej. Wybrane prace mają niezwykle silne znaczenie w kontekście toczącej się obecnie wojny w Ukrainie i przejmującego poczucia niepokoju społecznego, jaki jest towarzyszy. Tytułowe „konfrontacje” znowu każą nam poddać refleksji nasze podejście do postrzegania zbrodniczego znaczenia działań masowych, w których czasie zanika w nas poczucie jednostkowej odpowiedzialności. Bazowanie na pojęciu „banalność zła” polegającym na bezmyślnym wykonywaniu rozkazów przez uczestników zbiorowości jest nadal aktualną formą interpretacji sztuki Abakanowicz, w której główną rolę odgrywa tłum.
„Na pierwszym miejscu mamy lidera, który pociąga za sobą grupę ludzi. Za pomocą machin wojennych grupa ta jest skonfrontowana z drugą grupą ludzi, która jest znacznie mniejsza i przyjmuje na siebie te pierwsze uderzenie. Dalej mamy przerażone i bezbronne ofiary wojny”, zauważa Mariusz Klarecki, kurator wystawy.
Zabytkowe wnętrza i emocjonalna gra światłami tworzą na wystawie specyficzną narrację, która pokazuje nam nowy sposób ukazywania dzieł rzeźbiarki. To pierwsza taka wystawa, na której dzieła artystki ukazują specyficzną, zagadkową historię tworzącą (ponownie nawiązując do tytułu) swoistą konfrontację sztuki współczesnej i porządku zabytkowego wnętrza.
Sztuka uniwersalna, która mimo upływu czasu nadal wzbudza emocje i skłania nas do myślowej konfrontacji (znowu znajdujemy nawiązanie do tytułu wystawy!) różnych sposobów rozumienia działania tłumu. Abakany i ich twarze-maski, które jednolitą formą zasłaniają w tłumie prawdziwe oblicze człowieka, są idealnym przykładem deindywiduacji, prowadzącej do całkowitego zatarcia własnej osobowości.
Wystawę Magdaleny Abakanowicz „Abakanowicz. Konfrontacje” można obejrzeć w Bibliotece Królewskiej na Zamku Królewskim do 19 lutego 2023 r.
tekst: Michalina Szczęsna
