Po raz 34. wręczono nagrody Ig Nobla, będące humorystycznym odpowiednikiem Nagrody Nobla. Jury wyróżnia prace naukowe, które początkowo bawią, ale później skłaniają do refleksji.
Nagrody Ig Nobla to już tradycja. Od 1991 roku przyznawane są przez Massachusetts Institute of Technology w Cambridge, lecz przez ostatnie cztery lata ceremonia odbywała się jednak w formie online. W tym roku ponownie mogliśmy cieszyć się emocjami na żywo.
Nagrody wręczono w 10 kategoriach, a całość ceremonii poprowadził Marc Abrahams z Harvardu, redaktor naczelny i założyciel satyrycznego magazynu „Annals of Improbable Research” („Roczniki Badań Nieprawdopodobnych”). Laureaci otrzymali wyjątkowy zestaw nagród: trudne do otwarcia pudełka z certyfikatami oraz banknoty o nominale 100 bilionów dolarów zimbabwejskich (ok. 1 dolara).
Tekst: Apolonia Chojnowska
Nagrody
1/10
Ig Nobel pokojowy
Pokojowy Ig Nobel został przyznany psychologowi Burrhusowi Fredericowi Skinnerowi za jego publikację z 1960 roku. Amerykański psycholog, jeden z czołowych twórców behawioryzmu, opisał w niej eksperyment mający na celu zbadanie możliwości wykorzystania żywych gołębi do nawigacji pocisków. Eksperyment ten stanowił kontynuację „Project Pigeon” – projektu realizowanego podczas II wojny światowej, którego celem było stworzenie bomb sterowanych przez gołębie. Nagrodę, przyznaną pośmiertnie Skinnerowi, odebrała jego córka.
Ig Nobel z botaniki
Nagroda trafiła do dwóch badaczy, Jacoba White’a i Felipe’a Yamashity, za odkrycie niezwykłej zdolności rośliny Boquila trifoliolata, naturalnie występującej w Chile. Naukowcy stwierdzili, że roślina ta działa niczym botaniczny kameleon – potrafi zmieniać kształt, rozmiar i barwę, aby upodobnić się do innych gatunków. Odkrycie to jest szczególnie zaskakujące, ponieważ Boquila naśladuje także sztuczne kwiaty, które nie emitują żadnych naturalnych bodźców. Czy to oznacza, że Boquila „widzi”? Na to pytanie naukowcy wciąż nie znaleźli jednoznacznej odpowiedzi.
Tekst: Apolonia Chojnowska
Ig Nobel z anatomii
Nagrodę z anatomii przyznano francusko-chilijskiemu zespołowi naukowców, którzy badali kierunek kręcenia się włosów na głowie. Postawili hipotezę, że może to zależeć od półkuli, na której się urodziliśmy. Wyniki badania faktycznie wykazały niewielką, ale statystycznie istotną korelację. We wnioskach zawartych w publikacji z kwietnia 2024 roku badacze podkreślają jednak, że konieczne są dalsze badania nad mechanizmami odpowiadającymi za sposób układania się włosów.
Ig Nobel z biologii
Kolejną nagrodę przyznano nieżyjącym już fizjologom, Williamowi E. Petersenowi i Elyowi Fordyce'owi, którzy badali zjawisko „przeciekania” krów. W swoich eksperymentach nadmuchiwali papierowe torby, a następnie z hukiem je miażdżyli w obecności krów, aby sprawdzić, czy głośny, inwazyjny dźwięk wywołuje niekontrolowany wyciek mleka. Amerykańscy naukowcy doszli do wniosku, że za wyrzut mleka odpowiada odruch warunkowy. Nagrodę odebrała córka oraz wnuk Ely’ego Fordyce'a.
Ig Nobel z demografii
Nagrodę z kolejnej dziedziny otrzymał australijsko-brytyjski politolog Saul Justin, który interesował się wiarygodnością stulatków i superstulatków (osób powyżej 110. roku życia). Badacz odkrył, że „wiele osób znanych z wyjątkowo długiego życia mieszkało w miejscach, gdzie rejestry urodzeń i zgonów były słabej jakości”. Jego badania wykazały, że wielu stulatków i superstulatków było w rzeczywistości znacznie młodszych, a ich rzekoma długowieczność była wynikiem błędów w rejestrach, braku dokumentacji potwierdzającej datę urodzenia, a czasem nawet celowych oszustw.
Ig Nobel z fizjologii
W 2021 roku japońsko-amerykański zespół ekspertów, kierowany przez Takanoriego Tabiego, opublikował pracę dowodzącą, że wiele ssaków potrafi oddychać przez odbyt. Inspiracją do badań były ryby piskorze, które w słabo utlenionych wodach oddychają za pomocą jelit. Badacze postanowili sprawdzić, czy podobny mechanizm może działać u ssaków, co okazało się obiecujące. Odkrycie, nazwane „wentylacją dojelitową”, może mieć praktyczne zastosowanie, szczególnie w leczeniu pacjentów z niewydolnością oddechową. To odkrycie zyskało dodatkowe znaczenie w kontekście problemów z dostępnością respiratorów, jakie pojawiły się podczas pandemii COVID-19.
Ig Nobel z probabilistyki
Czeski naukowiec František Bartoš obalił powszechne przekonanie o równym prawdopodobieństwie wypadnięcia orła lub reszki podczas rzutu monetą. W badaniu przeprowadzonym na ponad 350 tysiącach prób, Bartoš wraz z europejską grupą badaczy wykazał, że moneta ma nieznaczną tendencję do lądowania na tej samej stronie, z której została wyrzucona.
Ig Nobel z medycyny
Medyczny Ig Nobel trafił do zespołu badaczy ze Szwajcarii, Niemiec i Belgii: Lievena A. Shenka, Tahmine Fadai i Christiana Büchela. Naukowcy wykazali, że placebo wywołujące skutki uboczne jest bardziej efektywne niż placebo, które nie powoduje żadnych niepożądanych reakcji. W eksperymencie zastosowano rzekomo przeciwbólowe krople do nosa – połowa badanych otrzymała krople z czystą wodą, a druga połowa wodę z drażniącą kapsaicyną. Badacze doszli do wniosku, że pacjenci muszą „czuć, że coś się dzieje”, aby placebo zadziałało skuteczniej.
Ig Nobel z fizyki
Ig Nobel z fizyki został przyznany Amerykaninowi Jamesowi C. Liao za badania nad „umiejętnością pływania martwego pstrąga”, które zdobyły uznanie kapituły. Biolog badał zachowanie ryb w turbulentnych wodach i wykazał, że w strumieniach pełnych wirów ciała zarówno żywych, jak i martwych ryb układają się w taki sam sposób.
Ig Nobel z chemii
W 2022 roku naukowcy Tess Heeremans, Antoine Deblais, Daniel Bonn i Sander Woutersen przeprowadzili eksperyment, w którym „upijali robaki”, zanurzając część z nich w roztworze alkoholu o stężeniu 5%. Następnie, za pomocą metody chromatografii – techniki rozdzielania mieszanin chemicznych – oddzielili pijane i trzeźwe osobniki. Badania z udziałem rureczników mułowych, powszechnie występujących pierścienic, pokazały, że ta innowacyjna metoda może być wszechstronnym narzędziem do badania hydrodynamiki aktywnych polimerów, co może przyczynić się do dalszych postępów w tej dziedzinie.
