„Eurydyka umiera w tragicznych okolicznościach. Orfeusz zostaje sam. Co dalej?”, taki opis widnieje na stronie TR Warszawa.
Orfeusz, zrozpaczony po śmierci żony, wyrusza w podróż do Hadesu, aby spotkać się z królem świata umarłych i przywrócić swoją ukochaną do życia. Towarzyszy im Hermes, który ma za zadanie pilnować, aby Orfeusz nie odwrócił się, zanim nie dotrą na powierzchnię. Niestety, w chwili słabości Orfeusz spogląda za siebie, przez co traci Eurydykę na zawsze. Jak opowiedzieć mit, który wałkowaliśmy na języku polskim, w sposób, który nie będzie przywodzić na myśl szkolnego przedstawienia?
Anna Smolar (reżyseria, scenariusz i dramaturgia) i Tomasz Śpiewak (scenariusz i dramaturgia), przekładają mit na współczesne standardy, przekazując, że każdy z nas prędzej czy później stanie się Orfeuszem i Eurydyką. Aktorzy bez względu na płeć wcielają się w obie role, aby przyjrzeć się różnym sposobom i rodzajom przeżywania straty i wszechobecnej tęsknoty. Scenariusz jest ten sam: Eurydyka nie żyje, a Orfeusz musi sobie z tym poradzić.
Eurydyko, jesteś tam? Nie słyszę Cię.
Osobiście bardzo podobał mi się zabieg z rozprowadzeniem czerwonej nitki, po której dusza Eurydyki miałaby znaleźć drogę do świata podziemnego. Nić rozciąga się po całej scenie i widowni, zaczepiając o nogi i przeszkadzając w płynnym poruszaniu się. Wspomnienie kogoś, kto kiedyś był obecny.
Reżyserka skupia się na Orfeuszu, a właściwie na wszystkich Orfeuszach, którzy po stracie zostali sami i muszą sobie poradzić. Mit jest tylko pretekstem do tego, żeby zgłębić współczesne realia żałoby. Humorystyczne części scenariusza pozwalają nam na chwile wytchnienia i śmiechu, mimo tematu przewodniego.
Kiedy Orfeusz wraca z Hadesu z zakazem obracania się, woła imię ukochanej. Pragnie upewnić się, że Eurydyka jest tam z nim, że wciąż istnieje. „Eurydyko, jesteś tam?”, pyta, dodając łamiącym się głosem: „Nie słyszę cię”. To chwila, która skłania do refleksji: kto z nas w okresie żałoby po bliskiej osobie nie pragnąłby usłyszeć jej głosu i upewnić się, że nadal gdzieś jest?
Wdech, wydech…
Motywem przewodnim sztuki jest konfrontacja z tematem żałoby, który został społecznie zepchnięty na margines. Próba przywrócenia przeżywania emocji do strefy publicznej. Jak mówi autorka:
„Aby zadać pytanie o sposoby przeżywania utraty, o zapomniane albo nowe rytuały i ich potencjał wydobywania człowieka z samotności. Żałoba interesuje nas tak w wymiarze intymnym, jak i politycznym: podważając wszechobecny nakaz ciągłej produktywności, ma przecież w sobie potencjał antysystemowy, a rozmowa o żałobie daje szansę na wzmocnienie relacji społecznych i solidarne przeżywanie bólu”.
Każdy Orfeusz w spektaklu przedstawia inną reakcje na utratę bliskiej osoby, nie starając się ich hierarchizować, ani w żaden sposób oceniać. Moim zdaniem spektakl zostawia po sobie poczucie ulgi i zrozumienia ze względu na przedstawienie różnych sposobów radzenia sobie ze stratą.
Możemy zobaczyć siebie w Orfeuszu, który przeżywa szok i bunt lub zaczyna działać mechanicznie i zadaniowo – organizacja pochówku, przygotowanie miejsca na cmentarzu. Widzimy też Orfeusza pogrążonego w depresji, z poczuciem niemocy, nawet po roku od śmierci Eurydyki, dowodzącego, że żałoba nie ma daty ważności. Przeglądamy się w wyrzutach sumienia – pokłóciliśmy się, nie odebraliśmy telefonu, nie powiedzieliśmy miłego słowa. Widzimy niesprawiedliwości: wypadek, choroba bądź koszmar każdego rodzica. Nienaturalna kolej rzeczy, która nigdy nie powinna się zdarzyć.
Spektakl przekazuje silne przesłanie, sugerując, że w dzisiejszym społeczeństwie zagubiliśmy umiejętność przeżywania własnych emocji. Stało się to społecznie nieakceptowalne; oczekuje się od nas, abyśmy tłumili uczucia, ignorowali traumy i potrafili wrócić do codzienności. Strach przed izolacją uniemożliwia nam refleksję nad własnymi przeżyciami. Nie mamy czasu na identyfikację tego, co czujemy i co straciliśmy, co prowadzi do braku pełnej akceptacji tych zdarzeń. Żyjąc w wyparciu lub pod presją, pozostajemy w stanie ciągłego półwdechu, nie dając sobie szansy na oddech pełną piersią.
Reżyserka stara się przekazać bardzo prosty komunikat: wdech, wydech. Poczuj, popłacz, przepracuj. To wezwanie do autentycznego przeżywania emocji i ich akceptacji, co jest kluczowe dla zdrowia psychicznego i emocjonalnego.
![Dlaczego Orfeusz się odwrócił? Premiera w TR Warszawa [RECENZJA]](https://kmag.s3.eu-west-2.amazonaws.com/articles/6790e6fa1af270031699c6a1/tr-warszawa-orfeusz-rez-anna-smolar-fot-karolina-jozwiak-17-1.jpg)
