Czy subkultury są martwe? Między estetyką a prawdą

02-09-2025

Parę dekad temu subkultury opierały się na prostym schemacie: muzyka + styl + system wartości. Nie była to tylko fuzja estetycznych wyborów. Mówiła trochę o tym jakim człowiekiem jesteś i w jaką stronę chciałbyś, żeby zmieniał się świat. Teraz przepis na subkulturę jest inny: to, co kupujesz = to, jakim człowiekiem jesteś.

Media społecznościowe nie zabiły subkultur, ale radykalnie zmieniły sposób, w jaki funkcjonują, przesuwając akcent z wartości na estetykę i od lokalnych społeczności na globalne sieci. Samo pytanie o tożsamość budzi jednak panikę wśród wielu przedstawicieli generacji Z. Rozpaczliwie szukamy przynależności i grupujemy się, oznaczając nasze posty na socialach wybranym #core.

Otwieramy TikToka i zaczynamy scrollować.

Kobieta w sukience dojarki i szydełkowanej bandanie, siedząca z koszem piknikowym w sielankowym otoczeniu. #cottagecore #slowliving

Mężczyzna czytający angielską literaturę klasyczną, ubrany w koszulę, spodnie garniturowe i loafersy, na tle kamienicy. #darkacademia #vintage

Oświetlony światłem świec pokój z ogromnym łóżkiem. Na nim dziewczyna ubrana w koronki i kokardy. #coquette #lanadelrey.

Najnowsze badania obalają mit o śmierci subkultur. Raport Dazed Studio z 2024 roku, obejmujący ponad 3000 osób w wieku 16-24 lat, pokazuje, że 88% młodych ludzi wierzy w istnienie współczesnych subkultur, a większość uznaje ich wpływ na własne życie. Równocześnie brytyjskie badanie The Nursery na 1800 dorosłych respondentach ujawnia jednak, że 43% osób zaangażowanych w subkultury robi to wyłącznie online.

Od początku

Pojęcie subkultury zostało wprowadzone do słownika w 1940 roku przez socjologa Miltona Gordona, ale zjawiskiem powszechnym stały się dopiero po wojnie, w latach 50. gdy na scenie pojawili się brytyjscy Teddy Boys. To był moment przełomowy. Później, w latach 60. popularność zdobyli hipisi, potem punki i wreszcie, w latach 80. goci. Subkultury kwitły, angażując coraz szerszą publikę. Do czasu.

Już na początku definiowane były jako grupy ludzi, których wartości i wierzenia nie zgrywały się z tymi powszechnie wyznawanymi. Tworzyły przestrzeń dla jednostek do dzielenia się przemyśleniami z ludźmi, którzy się z nimi zgadzali.

W drugiej dekadzie XXI wieku popularność zaczęły zdobywać media społecznościowe. Na początku służyły subkulturom do rozszerzania swojej działalności. Fora takie jak Tumblr, Reddit czy 4chan łączyły ludzi i tworzyły przestrzeń do dzielenia się przemyśleniami, muzyką czy aktywnościami. W ten sposób popularność zdobyły nowe zespoły i gatunki muzyczne, jak math rock czy shoegaze, a ludzie czuli, że przynależą.

Aktywność na tych forach nie zanikła, angażują się w nią osoby zafascynowane danym tematem, a nie tylko otaczającą go estetyką. Jest to jednak mały ułamek użytkowników Internetu. I to nic złego. Subkultury, jak sama nazwa wskazuje nigdy nie opierały się na głównym nurcie. Problem powstaje, gdy cechy związane z daną subkulturą, głównie cechy wizualne, są traktowane w oderwaniu od ich pochodzenia. A właśnie w ten sposób powstają estetyki.

Jak media społecznościowe wypaczają kulturę

Wypaczają, bo inaczej tego nazwać nie można. TikTok i Instagram to media czysto wizualne. W zdobyciu popularności kluczowa nie jest treść, tylko wygląd. Historia subkultury, wartości z nią związane, a często nawet muzyka, od której wszystko się zaczęło są marginalizowane i używane w sposób performatywny. To już nie są ubrania, tylko przebrania. Łatwe do kupienia, na stronach takich jak Shein czy Temu i łatwe do wyrzucenia, bo przecież było tanio. A czy kupowanie ultra fast fashion można uznać za zgodne z wartościami jakiejkolwiek subkultury?

Szczególnie rażące w oczy jest to przy subkulturach antysystemowych, jak gotyk czy punk. Stworzone jako bunt przeciwko głównemu nurtowi i blisko związane z aktywizmem klimatycznym zostały pochłonięte, jako jedne z najbardziej popularnych, przez sieciówkowy szał, sprzeczny z pierwotnymi założeniami.

Odrapanie subkultur z wartości jest nie tylko nieetyczne, ale sprawia, że traci się też poczucie społeczności. Jednym problemem jest przywłaszczenie kulturowe, a drugim utrata wsparcia i jedności, które subkultury ze sobą niosły. Widząc punka w latach 70. na ulicy można było się domyślić, jakie wartości wyznaje, jakiej słucha muzyki i na co poświęca przynajmniej część wolnego czasu. Teraz? Nie domyślimy się niczego.

Ewolucja, nie rewolucja

Nie możemy oczekiwać, że subkultury pozostaną w niezmienionej formie. Tak jak wszystko, dostosowują się do zmieniającego się świata, a jedną z głównych różnic między dzisiejszym światem, a tym, w którym rozwijały się subkultury jest konsumpcjonizm. Odbiorcy są adresowani jako konsumenci i traktowani jak produkt.

Nie musi to jednak oznaczać śmierci subkultur. Jak mówi profesor socjologii z Uniwersytetu Canterbury, Shane Blackman:

„Subkultury mogą być konsumpcyjne, ale to nie eliminuje ich potencjału oporu”.

Współczesne subkultury operują w hybrydowym modelu – łączą interakcje online z fizycznymi spotkaniami na festiwalach, konwentach i eventach.

„Subkultury obecnie głównie spotykają się i angażują w społeczności online, które następnie zasilają niezliczone festiwale i konwencje, które zazwyczaj zalewają Wielką Brytanię latem".

Paradoks autentyczności

Czy można mówić o autentyczności w świecie, gdzie subkulturalna estetyka jest dostępna na kliknięcie? Ta kwestia przenika przez współczesne debaty kulturowe. Odpowiedź nie jest prosta. Autentyczność w dobie cyfrowej nie oznacza już tego samego co w latach 70. Być może musimy przedefiniować samo pojęcie, uznając, że prawdziwość może współistnieć z performatywnością.

Od ogółu do szczegółu

Zjawisko estetyzacji nie dotyczy oczywiście całości społeczeństwa. Subkultury dalej obfitują w ludzi wyznających wartości, zafascynowanych muzyką i jednocześnie zaangażowanych w estetykę, a nie skupiających się tylko na trzecim aspekcie.

Najnowsze badania pokazują, że „pasja przekracza granice wiekowe" we współczesnych subkulturach. To oznacza, że tradycyjne demograficzne podziały tracą na znaczeniu na rzecz wspólnot opartych na zainteresowaniach. Czy to oznacza koniec subkultur jako form młodzieżowego buntu? Niekoniecznie. Być może obserwujemy narodziny nowych form oporu – przeciwko algorytmom, przeciwko komercjalizacji, przeciwko powierzchowności. Subkultury zawsze były zwierciadłem społecznych napięć swojej epoki.

Subkultury nie są martwe – są nierozpoznawalne dla tych, którzy pamiętają ich pierwotną formę. To naturalna ewolucja kulturowa, która może boleć nostalgików, ale fascynuje socjologów. Jak konkluduje raport Dazed Studio:

„Subkultury nigdy nie znikną, ale istnieją teraz w innej formie".

Ta „inna forma" może nie przypominać punków spod King's Road czy goths z Batcave, ale niesie w sobie DNA subkulturalnego buntu: potrzebę przynależności, ekspresji i – tak, oporu. Pytanie brzmi nie „czy subkultury są martwe?”, ale „jakie subkultury chcemy tworzyć?”. Bo w świecie, gdzie każdy może zostać kuratorem własnej estetycznej tożsamości, odpowiedzialność za autentyczność spoczywa na nas samych.

Może właśnie w tym tkwi największy punk rock naszych czasów – w świadomym wyborze głębi zamiast powierzchni, wartości zamiast estetyki, społeczności zamiast followersów. Nie musimy umartwić subkultur, żeby je ocalić. Wystarczy je zrozumieć.

tekst: Magda Chemicz