Przez pół wieku w miejscu powstającego NOMUS-a znajdowała się szkoła zawodowa kształcąca przyszłych stoczniowców – w latach 40-tych niemiecka, po II wojnie światowej – polska. Później, w latach 70-tych i 80-tych Stocznia Gdańska stała się terenem i świadkiem robotniczych protestów i dramatycznych wydarzeń, które doprowadziły do obalenia reżimu komunistycznego w Polsce, a w konsekwencji także w Europie Wschodniej. Po upadku stoczni w latach 90-tych był tu pustostan, a w latach 2004-2014 siedziba Instytutu Sztuki Wyspa. Powstanie NOMUS-a w tym miejscu ma znaczenie przede wszystkim lokalne. Nowy oddział Muzeum Narodowego w Gdańsku ma kłaść szczególny nacisk na sztukę nowoczesną i współczesną opowiadana przede wszystkim z perspektywy lokalnej.
„– Gdańsk i Pomorze od dawna potrzebowały takiego miejsca. Mam nadzieję, że już niedługo NOMUS zyska rangę ogólnopolską, a z czasem również międzynarodową. Jednak to lokalny wymiar jest dla mnie najważniejszy. W miejscu tak bardzo nasyconym historycznymi i społecznymi znaczeniami grzechem byłoby ów wymiar zlekceważyć”, mówi prod. Jacek Friedrich, dyrektor Muzeum Narodowego w Gdańsku.
Ksiądz, Agata Nowosielska, 2016
Szczególny dla nowego działu Muzeum Narodowego jest również demokratyczny proces tworzenia prezentowanej w nim kolekcji. Gdańska Kolekcja Sztuki Współczesnej, którą od 2017 roku tworzy Miasto Gdańsk we współpracy z Muzeum Narodowym w Gdańsku i jest sukcesywnie przekazywana pod opiekę muzeum jako depozyt, powstaje w wyniku corocznego open call. Spośród kilkuset prac eksperckie jury wybiera propozycje zakupów do kolekcji. W efekcie w jej skład wchodzą przede wszystkim dzieła wybitnych twórców polskich (m.in. Joanny Rajkowskiej, Agnieszki Kalinowskiej czy Karola Radziszewskiego), ze sporą reprezentacją artystów z Gdańska (w tym Grzegorza Klamana, Piotra Wyrzykowskiego, Michała Szlagi, Doroty Nieznalskiej, Anny Królikiewicz czy legendarnej gdańskiej grupy z przełomu lat 80-tych i 90-tych – Tranzytoryjnej Formacji Totart).
Beauty/Hope, Beata Ewa Białecka, 2012
Inaugurująca NOMUS wystawa „Kolekcja w działaniu” gromadzi prace oraz dokumentację aktywności osiemnastu artystek i jedenastu artystów oraz dwóch grup artystycznych – Cox i Totart. Film Teresy Tyszkiewicz, zdjęcia Anny Kutery oraz najstarsze dzieła i dokumenty gdańskich artystów pochodzą z lat 80-tych i 90-tych, reszta prac powstała w ostatnich latach, aż po premierowy piec Anny Orbaczwskiej.
„– […] Wystawa wytycza główne ścieżki dalszego rozwoju tego miejsca: umieszczenie sztuki z Gdańska i Pomorza w szerszym krajowym i międzynarodowym kontekście, a także w polu wartości istotnych dla demokratycznej wspólnoty, takich jak równość, sprawiedliwość, solidarność społeczna kulturowa otwartość. […] Nie dążymy do tego, by nasze muzeum było podobne do innych i reprodukowało kanoniczny obraz sztuki. Szukamy tego, co specyficzne i wyjątkowe. […] Jednym z zadań NOMUS-a jest też napisanie historii sztuki w Gdańsku po 1980 toku w kontekście zmieniającego się świata i języków sztuki”, mówi Aneta Szyłak, kierowniczka i kuratorka NOMUS-a.
Weekend otwarcia NOMUS-a przy ul. Stefana Jaracza 14 potrwa od 22 do 24 października i przybierze formę mini festiwalu, który wypełnią inauguracje wystaw, performensy, warsztaty, koncerty (m.in. gdańskiego zespołu Trupa Trupa), oprowadzania oraz debata o znaczeniu muzeów sztuki współczesnej w dzisiejszej rzeczywistości.
