„Wokół nas morze ognia” – wystawa w POLIN-ie o żydowskich cywilach podczas powstania w getcie warszawskim

Autor: KB

20-10-2023

„Wokół nas morze ognia” – wystawa w POLIN-ie o żydowskich cywilach podczas powstania w getcie warszawskim

To pierwsza wystawa o powstaniu w getcie warszawskim przedstawiona z perspektywy cywilów. Podczas powstania zeszli do bunkrów i kryjówek, sprzeciwiając się Niemcom i narzuconemu przez nich systemowi mordowania bezbronnych. Żydzi zamiast stawić się do transportu, ukrywali się, a ich cichy opór był nie mniej istotny niż ten z bronią w ręku.

Zostały po nich niemal tylko słowa

Wystawa „Wokół nas morze ognia” została otwarta w przeddzień 80. rocznicy wybuchu powstania w getcie warszawskim. Autorka koncepcji wystawy, prof. Barbara Engelking, oraz Zuzanna Schnepf-Kopacz oparły ekspozycję na doświadczeniu cywilów zapisanym przez nich w pamiętnikach i dziennikach – w trakcie powstania albo już po jego zakończeniu. Słowo to niemal wszystko, co pozostało po bohaterach, jedyny ślad po ludziach. Dzięki ich słowom poznajemy dzisiaj Anonimową Autorkę ukrywającą się w bunkrze w okolicach ulicy Miłej 44, laborantkę Stellę Fidelseid, która w bunkrze urodziła synka, a także 17-letniego Leona Najberga, który wrócił do getta, gdy dowiedział się o planowanym powstaniu. Wreszcie poznajemy historię Heny Kuczer (obecnie Krystyny Budnickiej), jednej z niewielu osób żyjących i pamiętających powstanie. Na wystawie w POLIN-ie kobieta podzieliła się historią swojej rodziny – rodziców i siedmiorga rodzeństwa, wszystkich zamordowanych w getcie.

Wystawa dotyczy historii, która wydarzyła się właściwie dosłownie w miejscu, gdzie obecnie stoi Muzeum POLIN – na warszawskim Muranowie. Opowiada o losach ok. 50 000 cywilów, a ślady ich historii wciąż znajdują się pod powierzchnią ziemi.

fot. Maciej Jaźwiecki, mat. prasowe

Doświadczenie życia w bunkrze

Organizatorzy wystawy „Wokół nas morze ognia” pokazują, jak wyglądało codzienne życie w bunkrze: w jakich warunkach przebywano i z kim dzielono przestrzeń, jak radzono sobie z rutynowymi czynnościami i potrzebami. Za sprawą scenografii Małgorzaty Szczęśniak i Saskii Hellmann możemy „dotknąć” bycia w bunkrze: ciemności, gorąca płonących murów, braku przestrzeni i powietrza. Towarzyszy nam słuchowisko Pawła Mykietyna (laureata m.in. Europejskiej Nagrody Filmowej za muzykę do filmu „IO” Jerzego Skolimowskiego nominowanego do Oscara) zainspirowane zachowanymi utworami 11-letniej pianistki Josimy Feldszuh. Dziewczynka ukrywała się po aryjskiej stronie, trzeciego dnia powstania zmarła na zapalenie płuc.

fot. Maciej Jaźwiecki, mat. prasowe

To też opowieść o budowaniu relacji między ukrywającymi się, o ich uczuciach i emocjach. Z jednej strony – o konfliktach, strachu, chwilach paniki, braku nadziei, poczuciu opuszczenia i zobojętnienia świata na ich los oraz świadomości przegranego życia; z drugiej zaś o potrzebie miłości, bliskości i sprawczości, o braniu odpowiedzialności za innych. Chęć życia i ocalenia siebie oraz bliskich, tworzenie wspólnoty, której członkowie wspierają się i chronią nawzajem, to też forma sprzeciwiania się złu.

Uniwersalny przekaz

Historia opowiedziana na wystawie „Wokół nas morze ognia” ma wymiar uniwersalny. W końcu opowiada o ludziach, których domu płoną, a oni sami muszą uciekać w nieznane w poszukiwaniu ratunku dla siebie i swoich bliskich. Tym samym stawiamy sobie pytania: jak zachowamy się w obliczu śmierci? Co czują ludzie wyrzuceni poza nawias społeczeństwa, otoczeni obojętnością lub wzgardą, „tonący”, jak pisało o sobie wiele bohaterek i bohaterów wystawy? Czym jest obojętność i do czego prowadzi? Czy towarzyszy nam wstyd wobec bycia świadkiem cierpienia innych?

Dwie strony muru – instalacja

Wystawie jeszcze do końca października towarzyszy instalacja u zbiegu ulic Grzybowskiej i Żelaznej przypominająca o Żydówkach i Żydach zamkniętych przez Niemców w warszawskim getcie podczas drugiej wojny światowej. W 1940 roku stanął tam mur, który ostatecznie odizolował Żydów do pozostałych mieszkańców miasta i stał się symbolem opresji, osamotnienia, rozpaczy oraz brutalnej siły wymierzonej w bezbronnych ludzi.