Kino niezależne jest wielką i ważną częścią światowej kinematografii. W XXI wieku, ze względu na jakość produkcji, stało się wręcz nowym mainstreamem. Po hollywoodzkich studiach przejęło produkcję mocnych dramatów i komedii, które przez długi czas stanowiły trzon ich oferty.
Wiek wcześniej produkcja filmów niezależnych była nie mniej zróżnicowana i artystycznie udana, chociaż wiele z najlepszych tytułów zostało pominiętych i zapomnianych. Zamiast być częścią głównego nurtu, niezależne kino XX wieku stworzyło dla siebie alternatywę – swoistą kontrhistorię kina. Lista najlepszych z tych filmów ujawnia wykluczenia i ograniczenia, jakich doświadczało wiele czołowych artystycznych głosów w erze hegemonii wielkich studiów, nie tylko w Stanach Zjednoczonych. Co dawały widzom niezależne produkcje?
– poruszały tematy pomijane przez główny nurt
– dawały przestrzeń marginalizowanym twórcom, w tym kobietom i czarnoskórym filmowcom
– eksperymentowały z formą i treścią, przesuwając granice sztuki filmowej
– oferowały krytyczne spojrzenie na społeczeństwo i kulturę
– tworzyły innowacyjne narracje przy ograniczonych budżetach
Filmy te stanowiły przeciwwagę dla dominującej hollywoodzkiej estetyki i tematyki, pokazując alternatywne spojrzenie na rzeczywistość i sztukę filmową. Ich znaczenie wykracza poza ramy komercyjnego sukcesu, kształtując istotny nurt w historii kina i inspirując kolejne pokolenia niezależnych twórców.
Sercem niezależnej produkcji jest infrastruktura: filmowcy budujący własny autorytet korzystający ze swojego czasu, pieniędzy i środków materialnych jako fundamentu swojego artystycznego dzieła, czy to z konieczności, czy z wyboru.
Jednak samo pojęcie niezależnego filmu od dawna pozostaje niestabilne, niejasne i niejednoznaczne – sposób, w jaki jest ono definiowane w branży, niekoniecznie odzwierciedla najistotniejsze realia biznesu.
Dzisiejsi niezależni twórcy – definiowani jako wszyscy pracujący poza studiami – obejmują zarówno filmowców D.I.Y. z budżetami rzędu kilkuset dolarów, jak i superprodukcje z dziewięciocyfrowymi budżetami, jeśli włączymy w tę listę reżyserów współpracujących z Amazonem czy Netflixem. Giganci streamingowi zapewnili niektórym znaczącym filmowcom duże zasoby i szeroki zakres artystycznej wolności; jednak w kluczowej kwestii rozwijania przez filmowców własnych struktur i metod produkcji, oni – oraz inni niezależni producenci na dużą skalę, tacy jak A24 – pozostają zbieżni z działaniem największych, amerykańskich studiów filmowych.
1/10
„Symbol of the Unconquered” 1920, reżyseria Oscar Micheaux
Hollywood ustanowiło swoją komercyjną przewagę dzięki filmowi D. W. Griffitha „Narodziny narodu”, który był tak rasistowski i pełen demagogicznych kłamstw, że przyczynił się do odrodzenia Ku Klux Klanu. Gdy czarnoskóry pisarz Oscar Micheaux założył własną firmę producencką, zaczął od tego szczerego i konfrontacyjnego obrazu brutalności Klanu, ich prób kradzieży zasobów czarnoskórych ludzi oraz moralnego prawa do fizycznego oporu.
„Gorączka złota” 1925, Charlie Chaplin
Każdy z klasycznych filmów Charliego Chaplina mógłby znaleźć się na tej liście. Uwolniwszy się od ograniczeń studiów filmowych, ukazał swoje pełne wyzwań współczucie dla obciążonych i wykluczonych, wraz z ogromnym zasięgiem swojego komediowego geniuszu oraz wyrafinowaną precyzją—na ogromną skalę—z jaką je realizował.
„Wampir” 1932, Carl Theodor Dreyer
Niezależność może rozkwitnąć dzięki sukcesowi lub stanowić odwet po porażce. W 1928 roku Carl Theodor Dreyer nakręcił jeden z największych filmów niemych, „Męczeństwo Joanny d’Arc”, który mimo to okazał się komercyjną klapą. Do swojego kolejnego filmu, dźwiękowego, szukał prywatnego finansowania i wykorzystał je w niezwykły sposób, tworząc makabryczną opowieść, która w swoich gorączkowych wizjach i halucynacyjnych działaniach stanowi apogeum kina surrealistycznego.
„Ziemia bez chleba” 1933, Luis Buñuel
Krótki dokumentalny film ukazujący życie w jednym z najbiedniejszych regionów Hiszpanii, Las Hurdes. Buñuel, znany z surrealistycznych i prowokacyjnych filmów, używa w nim rekonstrukcji, aby wzmocnić dramatyzm przedstawianych scen. Film jest krytyką społecznych i ekonomicznych warunków, które zmuszają ludzi do życia w skrajnej nędzy. Ujęcia są niezwykle surowe i szokujące, ukazując brutalną rzeczywistość mieszkańców tego regionu. Mimo że jest to dokument, film zawiera elementy fikcyjne, które podkreślają absurdy i niesprawiedliwości społeczne. Film jest jednym z najważniejszych dzieł Buñuela, łączącym w sobie dokumentalną precyzję z surrealistycznym podejściem do rzeczywistości.
„La Pointe Courte” 1955, Agnès Varda
Podczas gdy fanatyczni młodzi mężczyźni z Cahiers du Cinéma planowali przejęcie francuskiego przemysłu filmowego, inna osoba z ich pokolenia, fotografka imieniem Agnès Varda, niewiele wiedząca o klasycznych filmach czy Cinémathèque, zainspirowana własnymi doświadczeniami na południu Francji oraz powieścią „Dzikie palmy” Williama Faulknera, postanowiła nakręcić dramat. Film, kręcony w plenerze i w dużej mierze samofinansowany, opowiada o paryskiej parze przeżywającej kryzys małżeński w nadmorskim miasteczku, pośród lokalnych tradycji i konfliktów mieszkańców.
„Reguły gry” 1939, Jean Renoir
Pod koniec lat trzydziestych Jean Renoir, który przez całą dekadę wykazywał się niezwykłą reżyserską pomysłowością, współzałożył wytwórnię filmową, która stworzyła tylko jeden film – jego najwybitniejsze dzieło. Renoir w pełni wykorzystał swobodę, jaką zapewniła mu wytwórnia, zarówno pod względem tematycznym, jak i technicznym (kręcąc wiele ujęć, pozwalając aktorom improwizować dialogi i zmieniając fabułę w trakcie filmowania). „Reguły gry” to na wielką skalę wirtualnie operowy romans, który łączy komedię i tragedię, nowoczesność i tradycję, w wielkiej, ale uszczypliwej panoramie życia we Francji. Renoir ukazuje społeczną frywolność i postawy, które prowadziły Francję do moralnego upadku w czasie, gdy demokracja była zagrożona zarówno od wewnątrz, jak i z zewnątrz.
„Psychoza” 1960, Alfred Hitchcock
Kiedy pomysł Alfreda Hitchcocka na ten film został odrzucony przez wytwórnię Paramount, z którą miał kontrakt, włożył w niego własne pieniądze i stworzył swoje najbardziej ekstrawaganckie, najbardziej ekstremalne dzieło — które, bardziej niż którykolwiek z jego innych filmów, przekazuje horror i obłęd na niemal metafizycznym poziomie. Pozycja kultowa.
„Persona” 1966, Ingmar Bergman
Bergman wyszedł poza struktury produkcyjne szwedzkiego kina i znalazł prywatne finansowanie na film, który sprzedał jako niskobudżetowy eksperyment. Było to jego najbardziej oryginalne dzieło — i faktycznie jego najbardziej ekstremalny i najbardziej pomysłowy film, szczyt jego kariery oraz początek historycznej współpracy z Liv Ullmann.
„Rysopis” 1965, Jerzy Skolimowski
Teoretycznie za Żelazną Kurtyną kino niezależne nie istniało. „Rysopis” powstał w niekonwencjonalny sposób, złożony z serii krótkich filmów studenckich nakręconych w łódzkiej Szkole Filmowej, które Skolimowski połączył po ukończeniu studiów. Film przedstawia historię młodego mężczyzny, który czuje się wyobcowany i nieprzystosowany do rzeczywistości PRL-u. Jego buntowniczy charakter i nowatorski styl narracji stanowią mocny manifest niezależności artystycznej w czasach, gdy cała produkcja filmowa była ściśle kontrolowana przez państwo.
„Ona się doigra” 1986, Spike Lee
Przełomowy film, który zapoczątkował karierę Lee jako jednego z najważniejszych twórców kina niezależnego. Film opowiada historię Noli Darling, młodej, niezależnej kobiety z Brooklynu, która prowadzi złożone relacje z trzema mężczyznami. Dzięki odważnemu przedstawieniu seksualności, wolności osobistej oraz dynamiki związków, Lee stworzył dzieło, które stało się manifestem czarnej kultury i nowoczesnej kobiecości. „Ona się doigra” wyróżnia się unikalnym stylem narracji i energią, które stały się charakterystycznymi cechami twórczości reżysera.
Polecane
„Następnym razem nie przegapcie Trumpa”. Urodzinowe życzenia Kyle’a Gassa wzbudziły kontrowersję
Rażące zaniedbania prokuratury i brak możliwości wznowienia procesu. Zapadła decyzja – Alec Baldwin niewinny
![Nowy film studia A24 z Andrew Garfieldem i Florence Pugh w roli głównej [ZWIASTUN]](https://kmag.s3.eu-west-2.amazonaws.com/articles/669522837c0748232c8a54d6/Screen-Shot-2024-07-10-at-9.00.41-AM.png.webp)
Nowy film studia A24 z Andrew Garfieldem i Florence Pugh w roli głównej [ZWIASTUN]
„Bieguni" Tokarczuk zamiast Jana Pawła II? Nowe zmiany w liście lektur szkolnych
Otwarcie nowej siedziby Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie. Znamy szczegóły
Polecane
„Następnym razem nie przegapcie Trumpa”. Urodzinowe życzenia Kyle’a Gassa wzbudziły kontrowersję
Rażące zaniedbania prokuratury i brak możliwości wznowienia procesu. Zapadła decyzja – Alec Baldwin niewinny
Nowy film studia A24 z Andrew Garfieldem i Florence Pugh w roli głównej [ZWIASTUN]
„Bieguni" Tokarczuk zamiast Jana Pawła II? Nowe zmiany w liście lektur szkolnych
Otwarcie nowej siedziby Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie. Znamy szczegóły